Ushbu maqola oʻzbek mumtoz adabiyotining buyuk vakili

Alisher Navoiy va ingliz adabiyotining dahosi Uilyam Shekspir

ijodida makon va zamon tushunchalarining badiiy-estetik talqinini

tahlil qilishga bagʻishlangan. Tadqiqotda makon va zamon

kategoriyalarining falsafiy mohiyati, ularning badiiy tafakkurdagi

oʻrni hamda adabiy matnda vaqt va joyni ifodalovchi lingvopoetik

vositalar izchil oʻrganilgan.

Maqolada zamonning ontologik va estetik qirralarini – real

(taqvimiy) vaqt va badiiy (adabiy) vaqt shakllarini farqlab, Navoiy

va Shekspir asarlarida vaqt va makonning badiiy talqini orqali inson

taqdiri, ruhiy kechinma, jamiyat va tabiat oʻrtasidagi uygʻunlikni

yoritilgan. Navoiyda vaqt tushunchasi “umr”, “taqdir”, “davr” kabi

tushunchalar bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, u inson umrining

oʻtkinchiligi, maʼnaviy kamolot va ilohiy iroda bilan aloqada

tasvirlanadi. Shekspirda esa vaqt faol dramatik unsurga aylanadi –

u harakat, oʻzgarish va insoniy fojeaning bosh omiliga aylangan.

Maqolada zamonning til va madaniyatdagi ifodasi turli

darajalarda – leksik, grammatik, frazeologik va deyktik vositalar

orqali tahlil qilinadi. Ingliz tilida zamon kategoriyasining 12-16

shaklli tizimi hamda ularning oʻzbek tiliga tarjimadagi semantik

mosliklari, tarjimada vaqtning semantik noaniqligi muammosi ham

yoritilgan. Tadqiqot natijalari badiiy asar tahlilida zamon va makon

birliklarini faqat adabiy kategoriya emas, balki madaniy-falsafiy

paradigma sifatida oʻrganish zarurligini koʻrsatadi.